روایتی از آیت‌الله فقیه سبزواری، عالم طلاب

آیت‌الله میرزا حسین فقیه سبزواری را بیشتر مشهدی‌ها می‌شناسند، محله طلاب مشهد را می‌توان ماندگارترین یادگار او دانست. او را به حق می‌توان فقیهی اجتماعی دانست که علاوه بر تبلیغ معارف دینی به ارتقای سطح زندگی عموم مردم و طلاب حوزه‌های علمیه می‌اندیشیده و خدماتی در این مسیر داشته است.

مختصری از زندگی‌نامه

آیت‌الله حاج میرزا حسین سبزواری مشهور به «فقیه سبزواری» فرزند آیت‌الله میرزا موسی است. وی در سال ۱۲۸۶‌هجری شمسی برای ادامه تحصیل وارد مشهد شد و در مدرسه فاضل خان حجره گرفت و از محضر دانشوران آن دوران حوزه علمیه مشهد علم آموخت.

فقیه در طول تحصیلات خود در حوزه مشهد، شاهد فاجعه تاریخی به توپ‌بستن گنبد و حرم مطهر رضوی بود و این فاجعه را در یادداشت‌های منتشرنشده خود منعکس کرده است.

او سال ۱۳۴۷‌قمری در ۳۸‌سالگی در مشهد ساکن شد و به تدریس فقه و اصول و فلسفه و نیز اقامه نماز جماعت روی آورد و خدمات اجتماعی و عمرانی کم‌نظیری انجام داد.

کنش اجتماعی به نفع مردم

مرحوم فقیه سبزواری مرد کار و عمل بود. تنها به درس‌گفتن و نماز جماعت خواندن قناعت نمی‌کرد و پیوسته در این فکر بود که از چه راهی به سود و صلاح مسلمین گامی بردارد و چگونه مشکلی را از مشکلات اجتماعی مردم برطرف کند.

وی عقیده داشت که روحانی باید در تمام امور مردم دخالت و نظارت کند و هرگز از اجتماع و مسائل مربوط به زندگی کناره‌گیری نکند. مرحوم فقیه سبزواری، در طول حیات خود پیوسته به فکر مستمندان و ملجأ و پناهی برای درماندگان و تهیدستان بود و اکثر اوقات خود را صرف خدمت به آن‌ها می‌کرد.

از جمله کمک‌های مالی مرحوم فقیه سبزواری می‌توان به کمک به مستمندان در قحط سالی، تقسیم آذوقه زمستانی، کمک به بیمارستان مسلولان مشهد، تقسیم نان بین طلاب، تقسیم حقوق بین ائمه جماعت مشهد و  پرداخت حقوق شاگردان حوزه اشاره کرد.

او به‌خوبی می‌دانست اگر معیشت گروهی که متکفل دین‌داری مردم هستند به سامان نباشد نمی‌توان انتظاراتی فوق‌العاده از آنان داشت. باید این گروه بدون وابستگی به مردم صرفا به نقش اصلی خود که تبلیغ معارف و اخلاق و عقاید دینی است بپردازند تا تأثیری که لازمه وجود آنان است در جامعه به وجود آید.

مرحوم فقیه سبزواری به طلاب و محصلان دینی علاقه داشت و آن‌ها را فرزندان خود می‌دانست و در رفع مشکلات آن‌ها حد اعلای کوشش را می‌کرد و همچون پدری مهربان برای آن‌ها، با نهایت مهر و محبت رفتار می‌کرد.

محبوب حوزه علمیه بود و شاگردان مکتب جعفری به وی، علاقه و ارادت داشتند. صرف‌نظر از طلاب، کلیه طبقات، به مرحوم فقیه ارادت می‌ورزیدند و به همین دلیل مردم بیش از هرکس در نماز جماعت ایشان حاضر می‌شدند.

در شمار اقدامات خیرخواهانه او باید از تهیه ۲۵۰۰ قطعه زمین و احداث صد‌ها باب منزل برای طلاب در مشهد که به نام «کوی طلاب» مشهور است، یاد کرد.

فکر و دغدغه نبودِ خانه و کاشانه برای طلاب و فضلا، مرحوم آیت‌ا... حاج‌میرزاحسین فقیه‌سبزواری را رنج می‌داد، چون پیگیر بود که عظمت ازدست‌رفته حوزه علمیه مشهد (پس از واقعه مسجد گوهرشاد) را بازگرداند و این ممکن نبود مگر اینکه آرامشی بر ذهن و روح و جسم طلاب حاکم کند.

دو طرح بزرگ را با دست خالی، اما ایمان و توکلی عمیق و محکم و همتی بلند و اراده‌ای سخت به اجرا گذاشت.

از کوی طلاب  تا باغ رضوان

از جمله خدمات اجتماعی او به طرحی اساسی و پایدار، درقالب تأسیس «کوی طلاب» و طرحی اساسی و نیمه‌پایدار، در قالب «مدرسه باغ رضوان» می‌توان اشاره کرد.

طرح عظیم «کوی طلاب» را که در تاریخ مرجعیت و حوزه‌های شیعه بی‌نظیر بود، با دریافت نزدیک به ۳ هزار قطعه زمین از آستان قدس و تحویل رایگان و بلاعوض به طلاب، به اجرا گذاشت و طرح چند منظوره «باغ رضوان» را با تبدیل ۱۶ هزار متر زمین ناحیه «قتلگاه» به آرامستان و اختصاص طبقه فوقانی آن به حجره‌هایی برای اسکانِ موقت طلابِ ورودی جدید به حوزه علمیه مشهد، عملیاتی کرد.

صبوری در برابر کنایه‌ها

با رویکردی تحلیلی و نگاهی کارشناسانه در اجرای این دو طرح، با مسائل مختلفی درگیر و آشنا می‌شویم که هر مسئله آن با نهاد و سازمان و تشکیلاتی مرتبط است که وظایف تأمین امنیت، آرامش.

بهداشت،  زیبایی و نیز روحانیتِ کلان‌شهری همچون مشهد مقدس و ساکنان و زائران آن را به‌عهده دارند و بار بخش بزرگی از این وظایف را، مرحوم فقیه‌سبزواری، با تحمل اشاره‌ها و کنایه‌ها و نقد‌ها و انتقادها، به‌تنهایی، به دوش می‌کشید.

به آن دسته از تحلیل‌ها و آمار‌ها و گزارش‌های مربوط به اداره یک شهر کاری نداریم، آنچه مهم و درخور توجه است، نگاه چندجانبه مرحوم فقیه‌سبزواری به حوزه علمیه مشهد و توجهی است که به همه جوانب زندگی طلبگی و نیاز‌های اساسی حوزه علمیه مشهدِ روزگار خود معطوف داشته است.

قطعا لازمه واگذاری ۳ هزار قطعه زمین، داشتن آمار و اطلاعات دقیق از تعداد طلاب بدون مسکن و نحوه واگذاری و همچنین تحمل عوارض و تبعات ناشی از دست‌زدن به این کار بزرگ است.

نکته مهمِ شکل‌گیری کوی طلاب، فقط دریافت زمین از آستان قدس، به اعتبار شخصیت علمی و اجتماعی مرحوم فقیه‌سبزواری نیست، شکل‌گیری یک شهرک، مستلزم تأمین نیاز‌های اولیه همانند شبکه آب شرب، برق، امنیت، بهداشت، حمل‌ونقل و امثال این‌ها و در گام بعدی، احداث مسجد، حمام، نانوایی، قصابی و مغازه‌های متعدد و مختلف با کارایی‌های ضروری و گوناگون است که مسئولیت همه این سازه‌ها و ساختارها، به‌عهده مرحوم فقیه‌سبزواری بوده است.

جالب است که پس از تأسیس نانوایی در کوی طلاب بیش از ۶۰ سال پیش، گروهی از ساکنان کوی طلاب، به مرحوم فقیه‌سبزواری مراجعه می‌کنند که فقیرند و پولی برای خرید نان ندارند. مرحوم فقیه‌سبزواری دستور می‌دهند که به این‌گونه افراد، نانوا به حساب مرحوم فقیه‌سبزواری، نان رایگان بدهد.

تو خود حدیث مفصل بخوان از این مجمل

شایسته است مورخان، جامعه‌شناسان و پژوهشگران امور شهری و جمعیتی و اقتصادی و محققان امور حوزوی، باتوجه‌به اوضاع روزگار مرحوم فقیه‌سبزواری، پرونده شکل‌گیری کوی طلاب مشهد را به‌عنوان یکی از خدمات روحانیان، از زوایای مختلف، کارشناسانه و دقیق بررسی کنند تا ارزش وجودی روحانیان و خدماتِ خالی از توقع و منت این قشر بزرگوار، بیش از پیش، آشکار شود.




*این گزارش یکشنبه ۲۰ خرداد سال ۱۳۹۷ در شماره ۲۹۵ شهرآرامحله منطقه ۴ چاپ شده است.